Socjologia jako narzędzie diagnoz społecznych

Prace różne - i te naukowe i te publicystyczne. Niekoniecznie socjologiczne.
ODPOWIEDZ
Awatar użytkownika
admin
moderator
Posty: 232
Rejestracja: wt paź 12, 2004 2:00 am
Kontakt:

Socjologia jako narzędzie diagnoz społecznych

Post autor: admin »

Wysłano dnia 20-01-2009 o godz. 13:38:51

francisbegbie napisała

Socjologia jest jedną z wielu nauk. Zalicza się ją do nauk społecznych. Wstępem do rozważań nad socjologią jako narzędziem diagnoz społecznych powinno być wyjaśnienie celu nauki od hoc, które pomoże przejść do jednej z nauk społecznych czyli socjologii, która odgrywa w niniejszych rozważaniach kluczową role. Praca w sposób kompleksowy ukaże założenia nauki, nauk społecznych oraz samej socjologii ze szczególnym uwzględnieniem funkcji diagnostycznej. Poruszone zostaną licznie kwestie prowadzenia badań społecznych jako narzędzie prowadzące do diagnozowania życia społecznego z uwzględnieniem etyki tychże badań.

Na wstępnie przybliżmy samą specyfikę nauki jako takiej. „Celem czynności składających się na jakaś naukę jest rozwijanie, rozszerzanie, pogłębianie wiedzy o tej dziedzinie zjawisk, przedmiotów i procesów, jakie znajduję się w polu zainteresowań danej nauki. Wiedza ta to pewien uznawany przez przedstawicieli danej dyscypliny naukowej zespół przeświadczeń i sądów o tym, jak jest, jak się rzeczy mają i dlaczego tak się one mają, oraz wyrażające te sądy twierdzeń czy całych systemów tych twierdzeń stanowiących bądź opisy poszczególnych fragmentów, bądź też teorie wyjaśniające zjawiska z danej dziedziny” .
Nauki możemy podzielić na dedukcyjne i indukcyjne lub mówiąc inaczej na formalne oraz empiryczne.
W naukach formalnych wymagane jest udowodnienie poszczególnych twierdzeń bądź też całych teorii w sposób formalnie – logicznie lub matematycznie kontrolowany. Wynikać one muszą z twierdzeń już udowodnionych lub też z założeń naczelnych nazywanych aksjomatami. Przykładami takich nauk są matematyka i logika .
W odróżnieniu od nauk formalnych nauki empiryczne przedmiot swojego badania znajdują w realnie istniejącej przyrodzie ożywionej i nieożywionej, w tym również fragmenty realnego świata, na jaki składają się ludzie i tworzone przez nich zbiorowości. Przykładami tych nauk są: fizyka, chemia, biologia, ale również psychologia czy socjologia .
Definicja socjologia wywodzi się z dwóch terminów łacińskie „socjetas” czyli społeczeństwo oraz z greki „logos” – nauka. Jak same fundamenty terminu socjologia wskazują – jest to nauka o społeczeństwie. Za kompleksową projekcję celów tejże nauki posłuży nam nakreślona przez Szczepańskiego definicji socjologii: „Przedmiotem badań socjologii są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy, które zachodzą, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości”.
Jak każda nauka, socjologia także posiada i pełni pewne funkcje. Idąc za A. Podgóreckim do tych funkcji zaliczyć możemy:
a) diagnostyczna ( określenie zasięgu czasowo-przestrzennego, co się będzie działo ze zjawiskiem )
b) demaskatorska ( ukazywanie zakonspirowanych cech )
c) X apologetyczna ( pomijanie poszczególnych danych i pozostawianie najważniejszych)
d) teoretyczna ( konstruowanie modeli teoretycznych do opisu zjawisk )
e) socjotechniczna (wykorzystywanie znajomości zjawisk społecznych, aby osiągnąć
zmierzony cel)

Dla naszych celów, najistotniejsza jest „funkcja” diagnostyczna. Funkcja diagnostyczna socjologii uwidacznia się w trybie działań badacza, który śledzi i opisuje zjawiska i procesy społeczne. Badania mają na celu określenie czasowo-przestrzennego zasięgu ich występowania oraz ustalić prawidłowości rządzące tymi procesami . Wg A. Malewskiego badacz ustala pewne fakty społeczne w celu:
1) usunięcia niepożądanego stanu rzeczy,
2) oceny skuteczności określonej akcji,
3) zebranie danych ogólnych, które mogą, lecz nie muszą być wykorzystane.
Diagnoza – rozpoznanie, wyróżnienie (wyodrębnienie pewnych elementów z całości). W języku polskim oznacza zarówno proces badawczy(proces stawiania diagnozy, proces prowadzenia badań) jak i diagnoza – to wyniki badań.
Definicja diagnozy społecznej posiada węższe i szersze znaczenie.
Węższe – badania w ramach stosowanych nauk społecznych. Badania, które dotyczą problemu społecznego.
Szersze – wszelkie badania empiryczne.
Sam proces badawczy, rozpoczyna się od sformułowania problemu badawczego. Problem badawczy może być tak semiotyczny jakie jest samo społeczeństwo – bo właśnie odnosić musi się do jednostek, grup, organizacji, interakcji ogółem ujmując – zjawisk społecznych dokonujących się w ramach społeczeństwa. Wraz z problemem badawczym jest kontrukcja koncepcji badawczej tj. przede wszystkim to, kto będzie badany i jakimi metodami. Etapem drugim jest realizacja badań(pomiar, ukierunkowanie badań(jakie wartości) i zbieranie danych etap trzeci to opracowanie danych(uporządkowanie danych i policzenie) oraz etap końcowy interpretacja wyników.
Diagnoza społeczna – czy to w rozumieniu szerszym czy węższym dotyczy badań i to całego procesu badawczego – od początku (sformułowania problemu badawczego) po sam kres badań – interpretacji wyników. Pytaniem o „chorobę” organizmu jakim jest społeczeństwo – jest etap pierwszy, stawianie pytania przed badaczem natomiast odpowiedzią, zdiagnozowaniem tejże „choroby” – są wyniki badań.
Postawienie odpowiedniej diagnozy oraz systematyczny opis danego zjawiska służy przede wszystkim wyzwoleniu od indywidualnych spojrzeń na świat tudzież danej dziedziny życia społecznego. Wszystkie funkcje i podfunkcje żyją w ścisłej syntezie, gdyż praktyka bez teorii by nie istniała a i inwersja tego zjawiska jest także opatrzona przykrym efektem.
Diagnoza społeczna odbywa się głównie za pomocą odpowiednich metod badawczych. Z racji, iż rzeczywistość jest podstępna odpowiednia diagnoza interesującego zjawiska społecznego wymaga bardzo dobrego przygotowania . Często wydaje nam się, że coś wiemy o niektórych sprawach, nie mniej jednak, nie możemy być pewni – skąd wiemy, co rzeczywiście jest rzeczywiste. Badacze dysponują odpowiednimi kryteriami, które muszą być spełnione, aby dane pochodzące z badań, były wiarygodne i rzetelne – aby stanowiły podstawy do traktowania tych informacji, jako godne zaufania. Gdyż diagnoza społeczna – ma za zadanie dostarczyć nam odpowiedzi na pytania „co jak i dlaczego?” – a nie podsuwać kolejne domysły, wierzenia, wróżby – które nie postawią jasnej, racjonalnej, naukowej diagnozy – co jak i dlaczego się dzieje w otaczającym nas świecie. Mówiąc prościej – diagnoza oparta na badaniach naukowych, prowadzonych zgodnie z założeniami danej nauki – są informacjami, którymi możemy się posługiwać w życiu codziennym, są oparte na pewnego rodzaju „autorytecie” niezaprzeczalnym. Badania rzeczywistości społecznej – badania społeczne – są pewnego rodzaju charakterystycznymi badaniami, które odróżniają socjologię empiryczną od innych nauk formalnych. Swoistą charakterystyką badań społecznych jest przede wszystkim przedmiot badań. Jak już zostało wspomniane, socjologia dotyka jednostki, zbiorowości oraz zjawiska jakie zachodzą przy udziale tychże jednostek czy też w ramach danych zbiorowości. Badania jednostek tudzież zbiorowości jest tym elementem odróżniającym nauki przyrodnicze od nauk społecznych. W ramach socjologii jednostkami analizy, które w badaniach społecznych nie mają ograniczeń co do tego, kto lub co ma być poddane badaniu.
Do jednostek analizy w badaniach społecznych mamy najczęściej do czynienia z takimi tworami jak:
a) Jednostki indywidualne – są najczęściej wybieranymi typami jednostek analizy. Socjologia „przywykła” do opisywania i wyjaśniania zachowań oraz interakcji w grupach społecznych poprzez agregowanie i analizowanie opisów jednostek.
b) Grupy – badacz może być również zainteresowany cechami przynależącymi do grupy, traktowanej jako pojedynczy byt .
c) Organizacje – wszystkie formalne organizacje społeczne tj. przedsiębiorstwa, firmy, fundacje, placówki oświatowe etc.
d) Interakcje społeczne – czasami, oprócz analizy jednostek, badacze społeczni zajmują się tym co się dzieje między nimi np. telefony, pocałunki, tańce, dyskusje etc.
e) Wytwory społeczne – wszystkie wytwory istot społecznych lub ich zachowań. Np. przedmioty takie jak książka, samochody, wiersze, obrazy, studenckie usprawiedliwienia nieobecności na egzaminach etc. .
Ukazanie jednostek analizy przybliża nam dylemat charakterystyczny dla badań socjologicznych. Badanie grup, interakcji, tudzież po prostu ludzi, zbiorowości i ich otoczenia wiąże się z pojęciami błędu oraz etyki tychże badań. Niniejsza praca szerzej dotykać będzie samej etyki. Badania na ludziach, wiążą się ze specyfika badań. Prowadzone eksperymenty, obserwacje czy nawet proste badania ankietowe poruszają taką kwestię jak intymność respondentów, dobrowolności, anonimowości tudzież poufności a przede wszystkim badania nie mogą krzywdzić badanych – ponieważ najczęściej są nimi po prostu ludzie. Teoretycznie zachowanie ostrożności jest proste – wyznając chociażby zasadę, nie czyń drugiemu co Tobie nie miłe. Nie mniej jednak jak zostanie to ukazane – niektóre zjawiska społeczne, zbadanie ich oraz wystawienie odpowiedniej diagnozy wymagają poświęceń zarówno ze strony badacza i badanych.
Dylemat w około etyki, wiąże się na ogół z moralnością, tj. rozróżnienie tego co jest dobre a co złe. Kwestia tego rozróżnienia jest sporna – bo co może rozróżniać w tak semiotycznym społeczeństwie w jakim przyszło nam żyć? Dla jednych jest to religia, ideologia, dla innych polityka czy też pragmatyczna obserwacja konsekwencji różnych działań . Przedmiot niniejszej refleksji w świetny sposób kreśli Zygmunt Bauman pisząc: „teraz wiemy, że zawsze już będziemy mierzyć się z moralnymi dylematami nie znajdując jednoznacznie dobrych (to znaczy: powszechnie akceptowanych, nie kwestionowanych) rozwiązań i że nigdy nie będziemy pewni, gdzie mamy takich rozwiązań poszukiwać, nigdy też nie będziemy wiedzieć, czy dobrze byłoby je znać” .
Jak łatwo zauważyć, problem samej etyki jest olbrzymim problemem. Zestawiając etykę z badaniami społecznymi powstaje bardziej skomplikowany problem a niżeli sam dylemat etyczny społeczeństwa ponowoczesnego. Do podstawowych problemów etycznych w badaniach zalicza się przede wszystkim; dobrowolne uczestnictwo respondentów, krzywdzenie, anonimowość i poufność badanych.
Poczynając od początku od najczęściej występującego problemu etycznego w procesie gromadzenia informacji tudzież samych prowadzonych badań jest dobrowolne uczestnictwo w tychże badaniach. Integracja badacza w życie respondenta jest zauważalna niemalże na każdym kroku. Sam dzwonek do drzwi respondenta, jest już tym wchodzeniem w butach w prywatne życie badanego. Wizyta badacza jest często czynnikiem dezintegrującym plan dnia. Badacz często oczekuje od respondenta informacji na tyle prywatnych, których światła dziennego nie zobaczyli nawet najbliżsi – zaś badacz stawia badanego w sytuacji, gdzie te informacje podać winien osobie całkowicie nieznanej. Oczywiście nie tylko badacze społeczni pytają o takie dane. Robią to także np. lekarze medycyny – jednak ich zasadność jest znana każdemu, ponieważ dane te mogą być często niezbędne w dalszym leczeniu z czego korzyści bezpośrednie odczuwa sam „badany-pytany”. W przypadku badań społecznych np. wywiad, ankieta – respondent tej zasadności nie jest pewny a często i nie jest sam badacz w stanie mu ją zagwarantować. Często badacz nie może skorzystać z zasady dobrowolności uczestnictwa np. w przypadku obserwacji uczestniczącej - ukrytej tudzież eksperymentu – badacz nie może często powiadomić badanych o tym, że biorą udział w badaniu, obserwacji eksperymencie – ponieważ może to rzutować na skrzywienie wyników, które nie będą wynikami wiarygodnymi – nadającymi się do późniejszego diagnozowania .
Osoba uczestnicząca dobrowolnie, nie może być w jakikolwiek sposób pokrzywdzona w badaniach. Dobrowolne uczestnictwo nie wiąże się z dobrowolnością traktowania badanych. Badacz powinien zachować wszelką ostrożność w trakcie prowadzenia badań – chociażby ze względu na specyficznym materialne badawczym, którym często jest sama jednostka ludzka. W trakcie badań powinno się przedstawić wszelkie argumenty za tym – co dane badanie pociąga za sobą. Zdarzyć się może, iż badacz prosi respondenta o udzielenie informacji, które w trakcie procesu retrospekcji badany uzna za niemoralne – po czym system wartości respondenta zostanie zachwiany – nad czym ucierpi osobowość, psychika osoby pytanej. Ważne jest także na to aby pytania były odpowiednio skonstruowane i wyważone, aby bezpośredniość ich nie była dolegliwa dla respondentów. Pytania o zarobki, preferencje seksualne, problemy rodzinne – często mogą okazać się bolesne. Innymi problemami są badania nad patologiami społecznymi, które często wchodzą w konflikt z prawem jak przestępstwa, narkomania, przemoc, kradzieże, paserstwo etc. Rzetelność badacza winna być przestrzegana na każdym kroku w trakcie realizacji badań a także i po ich zakończeniu – podczas analizy, diagnozy czy prognozy danego zjawiska np. wspomnianej już patologii. Zapewnienie bezpieczeństwa dla badanych to często korzyść obustronna – badany czując się bezpiecznej – odpowiada bliżej prawdzie zaś badany uzyskuje wartościowszy materiał – który służy lepszej diagnozie danego zjawiska. Badacz poruszając groźne zjawisko patologiczne jak np. narkomania – musi liczyć się z tym, że organy ścigania będą chciały zaczerpnąć informacji odnośnie respondentów – zaś sam respondent jest świadomy tego, że jeżeli nie zapewni mu się ochrony w tym zakresie – nie będzie wiarygodnym materiałem badawczym. Wyważenie pytań odbywa się także na biegunach przydatność-bolesność. Jeżeli pytania są zanadto bolesne i nie są wystarczająco wartościowe – badacz powinien je wyeliminować z całego repertuaru pytań. Często zdarza się tak, że ten problem etyczny staje się niemożliwy do wyeliminowania – wówczas powinno się starać na wszystkie możliwe sposoby załagodzić skutki uboczne formułując pytania lżej brzmiące. Kwestią naruszającą tą zasadę, jest także publikacja wyników. Zdarza się tak, że ta kwestia jest nieprzemyślana a sami respondenci nie są o niej powiadamiani. Badacz winien zwracać uwagę na to, że badani w postaci chociażby tabel, statystyk mogą się źle czuć mając świadomość tego, ze ich „głos” znajduje się w którejś z opublikowanych tabel – i że dzięki własnej nieprzymuszonej chęci powiększyli grono dewiantów, ateistów, gejów czy alkoholików. Bliższe informacje podane w tabelach np. Zjawisko narkomanii w szkołach gimnazjalnych miasta Przemyśl – stają się bardziej zastanawiające i krzywdzące dla respondentów a niżeli te same wyniki podane w inny sposób – bardziej ogólnikowy .
Kwestia ta ściśle wiąże się z anonimowością oraz poufnością. Zachowanie tych zasad jest często ważne w badaniach sondażowych, w których złamanie jej mogłoby przynieść szczególną szkodę dla respondentów. Anonimowość w badaniach wiążą się nie tylko ze zjawiskiem identyfikacji badanych przez osoby czytające wyniki badań ale także brak identyfikacji ze strony samych badaczy, którzy prowadzili dany projekt badawczy. Takim przykładem, może być ankieta pocztowa, w której koperty przed rozesłaniem nie były w jakikolwiek sposób znaczone, numerowane. Anonimowość, szczególnie w badaniach sondażowych dostarcza utrudnień badaczom – chociażby w monitorowaniu tych badań. Nie mniej jednak badania anonimowe – są także ułatwieniem w kwestii ujawnienia danych personalnych przez badaczy wymiarowi sprawiedliwości (w przypadku realizacji badań nt. zjawisk społecznych niezgodnych z literą prawa) .
Poufność różni się tym od anonimowości, że badacz jest w stanie zidentyfikować badanego – jednak zapewnia go o tym, iż nigdzie nie ujawni tego – kto jest autorem odpowiedzi. Przykładem mogą być wywiady, w których znana osoba wypowiada się nt. własnych dochodów, współżycia etc – co mogłoby być elementem uatrakcyjniającym badania gdyby te informacje ukazały się w mediach. W jakichkolwiek badaniach, gdzie zakłada się zasadę poufności – badany powinien być o tym poinformowany. Nie etyczne jest używanie tych dwóch terminów poufność i anonimowość jako zamienniki. Problemy anonimowości, poufności – dotyczą różnych stron: badacza, respondenta oraz osób trzecich jak przedsiębiorcy, wymiar sprawiedliwości, fundacje etc. Wszystko jest zależne od samych badań – o jak już wspomnieliśmy wyżej, mogą one dotyczyć niemalże wszystkiego .
Wprowadzanie ludzi w błąd, jest częstym przedmiotem refleksji etycznej związanej z prowadzeniem badań społecznych. Sama kwestia tożsamości w badaniach społecznych jest poruszana często, stanowiąc rdzeń w około którego toczy się batalia nad zagadnieniami etycznymi konkretnych badań. W pewnych sytuacjach, badacz nie może ukryć siebie i swoich czynności jakoby nie były one etapami badań np. eksperymenty laboratoryjne. Nie mniej jednak częściej zdarzają się sytuacje, w których badacz staje przed wyborem zasadniczej kwestii – czy ujawnienie nie tyle siebie i własnych czynności co celowości badań jest potrzebne oraz czy nieujawnienie ich jest nieetyczne. Wprowadzanie ludzi w błąd samo w sobie jest nieetyczne. Nie mniej jednak – nauka jaką jest socjologia – aby wydać odpowiednią diagnozę zjawisk społecznych – musi poddać badanego pewnym manipulacjom i oszustwom. Za przykład posłuży sytuacja, w której np. MOPS w Przemyślu – zleca badania nt. poziomu życia respondentów, którzy są petentami w niniejszym MOPSie. Ujawnienie samej instytucji – dla której badania są prowadzone jest wielkim problemem. Gdy respondent otrzyma informacje o tejże instytucji – niestety, wyniki badań mogą prowadzić do złych diagnoz. Ujawnienie chociażby celowości niniejszych badań – np. poszukiwania rozwiązań w polepszeniu stopy życiowej respondentów, może zostać odebrana negatywnie – co także nie posłuży wydaniu trafnej diagnozy niniejszego zjawiska. Nie mniej jednak nauki społeczne korzystają z takiego narzędzia rozwiązującego chociażby po części niniejszy problem jak: de briefing – czyli sesja poekspertymentalna. Jeżeli przed i w trakcie badania zmuszony jest badacz do oszukiwania w jakikolwiek sposób badanych zaś to oszustwo jakkolwiek negatywnie wpływa na respondenta powinno się wówczas korzystać z tego narzędzia. Debriefing umożliwia po przeprowadzeniu badań wyjaśnienie wszystkich kwestii, szczególnie tych, które są nieetyczne związane często z oszustwem np. w eksperymencie Asha o konformizmie tudzież Stanleya Miligrama, w około których długo trwały debaty nad etyką tychże badań/eksperymentów.
Konkludując. Socjologia jest jedną z nauk społecznych. Swoim obszarem dotyka przede wszystkim ludzi, zbiorowości oraz wszelkich zjawisk społecznych dokonujących się za pośrednictwem tychże elementów. Swoją specyfikę badawczą plasuje na przedmiocie badawczym, jakim często jest człowiek. Socjologia jest jedną z nauk empirycznych. Jak każda nauka tak i socjologia posiada pewne funkcje. Najważniejszą funkcją w niniejszej pracy okazała się funkcja diagnostyczna – poprzez którą socjologia wystawia diagnozy społecznych zjawisk. Zawdzięczać socjologii możemy wiele poprawnych diagnoz, tłumacząc skomplikowane zjawiska a często także niebezpieczne i dysfunkcyjne dla całego systemu społecznego. Wiele patologii społecznych czy szerzej nazywając problemów społecznych tłumaczymy, wyjaśniamy i zapobiegamy dalszej ich ekspansji właśnie dzięki socjologii. Za pośrednictwem badań, naukowcy społeczni otrzymują odpowiednie dane, które służą m.in. analizie, diagnozowaniu i prognozowaniu pewnych zjawisk zachodzących w otaczającym nas świecie. Badania społeczne wiążą się z pewnymi ograniczeniami – szczególnie etycznymi. W trakcie realizacji wielu badań – badacze naruszają intymność, anonimowość oraz zdarza się także, że respondenci są krzywdzeni i oszukiwani. Starając się wykluczyć niniejsze wątpliwości etyczne, które same w sobie są skomplikowane i trudne do ustalenia – socjologia dostarcza nam wielu informacji, korelatów oraz prognoz na przyszłość odnosząc się do wiarygodnych i rzetelnych informacji – pochodzących często od samych autorów poszczególnych zjawisk. Dzięki socjologii i badaniom społecznym, możemy wytłumaczyć, przewidywać wiele zjawisk. Postawione diagnozy są poparte naukowym autorytetem poprzez to codzienne życie jednostek jest racjonalne a nie opatrzone różnego rodzaju fatum tudzież wróżbą „z fusów”. Niewątpliwie socjologia stanowi jeden z najważniejszych narzędzi w procesie diagnozowania społeczeństwa i zjawisk jakie w jego ramach zachodzą. Diagnoza wystawiona per społecznych badaczy – stanowi wielki krok do leczenia, profilaktyki systemów społecznych, w których żyjemy.

Autor: Krystian Bigos

Bibliografia

Babbie E. , Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Bauman Z. , Etyka ponowoczesna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Kosiński S. , Socjologia ogólna, Zysk i S-ka, Poznań 1998.
Nowak S. , Metody badań społecznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
ODPOWIEDZ